Πρώτο Θέμα: Ρομποτική, παιχνίδι και ομάδες: 40 μαθητές συμμετέχουν στο καινοτόμο «πρόγραμμα STEM και ήπιες δεξιότητες» στη Μαράσλειο
Της Κατερίνα Τζουμερκιώτη
Σε ένα σχολείο αλλιώτικο από τα άλλα μετατρέπεται κάθε Σάββατο το Μαράσλειο Διδασκαλείο, όπου στεγάζεται η Παιδαγωγική Ακαδημία. Σαράντα παιδιά από 25 δημόσια σχολεία όλης της Αττικής έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν στο πρωτοποριακό «πρόγραμμα STEM και ήπιες δεξιότητες», καρπός συνεργασίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και του Μαζί για το Παιδί.
Το πρόγραμμα των δύο φορέων υλοποιείται με την υποστήριξη του ομίλου ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ και του κοινωφελούς ιδρύματος Λάτση. Παράλληλα, η Dole προσφέρει φρούτα στους μαθητές και η Ecolife τους δώρισε παγούρια.
«Μαθαίνω πράγματα παίζοντας και κάνω καινούριους φίλους», λέει στο protothema.gr μια μαθήτρια της Ε’ Δημοτικού που συμμετέχει στο πρόγραμμα STEM (Science, Technology, Engineering, and Mathematics), τη μέθοδο που συνδυάζει την επιστήμη με την τεχνολογία, τη μηχανική και τα μαθηματικά. Στα σύγχρονα εργαστήρια του Παιδαγωγικού του ΕΚΠΑ, οι μαθητές εκπαιδεύονται στη ρομποτική, τον προγραμματισμό, αλλά και σε δεξιότητες που ενισχύουν την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη, τη συνεργασία, την κριτική σκέψη, τις στάσεις και τις αξίες τους.
Δωρεάν, πρότυπο πρόγραμμα
Πώς όμως ξεκίνησε το πρόγραμμα; «Ένας από τους πυλώνες του Μαζί για το Παιδί είναι η εκπαίδευση. Διαπιστώσαμε ότι υπάρχει μεγάλο χάσμα ανάμεσα σε σχολεία που έχουν τη δυνατότητα να διαθέτουν εξοπλισμούς και εξειδικευμένους δασκάλους, και σε σχολεία που δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα», δηλώνει στο protothema.gr η Γενική Διευθύντρια του Μαζί για το Παιδί, Λένια Κοντογούρη.
«Θέλαμε λοιπόν να φτιάξουμε ένα δωρεάν, πρότυπο πρόγραμμα που να μπορούν τα παιδιά να παρακολουθούν ελεύθερα, για να καλύψουμε το εκπαιδευτικό χάσμα σε τομείς που είναι πολύ σύγχρονοι. Ακόμη κι αν ένα παιδί δεν επιλέξει επαγγελματικά να ασχοληθεί με αυτά τα πεδία, η γνώση είναι απαραίτητη», προσθέτει. Οι δύο τάξεις που σχηματίστηκαν ήταν η μία αποκλειστικά με 20 μαθήτριες της Ε’ και ΣΤ’ Δημοτικού και η δεύτερη με 20 μαθητές και μαθήτριες Γυμνασίου. Η προσέγγιση των μαθητών έγινε μέσα από τα σχολεία περιοχών της Αττικής. «Επικοινωνήσαμε με διευθυντές, ζητώντας τους να κοινοποιήσουν το πρόγραμμα. Στη συνέχεια, γονείς και παιδιά έπρεπε να συμπληρώσουν μια αίτηση. Οι αρμόδιοι πήραν όλα τα παιδιά που έκαναν αίτηση, μέχρι τη συμπλήρωση του αριθμού», εξηγεί η κυρία Κοντογούρη.
Καινοτομία μακριά από τα σχολικά μοτίβα
Το πιλοτικό πρόγραμμα σχεδιάστηκε από τον καθηγητή Παιδαγωγικής και Δια Βίου Μάθησης του ΕΚΠΑ, δρ.Θωμά Μπαμπάλη, και τον πρόεδρο του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ, καθηγητή Κωνσταντίνο Σκορδούλη.
«Θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα πρότυπο, δωρεάν πρόγραμμα, ανοιχτό σε όλα τα παιδιά, για να καλύψουμε το κενό που υπάρχει σε σύγχρονους τομείς μάθησης», εξηγεί η κ. Κοντογούρη. «Ακόμη κι αν δεν ακολουθήσουν αυτά τα επαγγέλματα, η εξοικείωση με τις έννοιες είναι απαραίτητη».
Το πρόγραμμα δεν λειτουργεί με βαθμούς ούτε καλλιεργεί τον ανταγωνισμό. Αντίθετα, όπως σημειώνει ο κ. Μπαμπάλης, στηρίζεται σε «ενεργητικές, βιωματικές και συμμετοχικές μεθόδους», ενώ είναι η πρώτη φορά που ελληνικό ΑΕΙ προσφέρει κάτι αντίστοιχο για παιδιά. Ο ίδιος τονίζει τη σημασία της σύνδεσης του πανεπιστημίου με την κοινωνία και το σχολείο.
Κορίτσια στη ρομποτική – ένα στοίχημα ισότητας
Μια άλλη καινοτομία είναι ότι η τάξη του Δημοτικού απαρτίζεται μόνο από μαθήτριες. Όπως εξηγεί η κυρία Κοντογούρη, πρόκειται για μια συνειδητή επιλογή :«Θέλαμε να αποκτήσουν γνώσεις στη μηχανική και τις τεχνολογίες, τομείς που από πολλούς θεωρούνται “αγορίστικοι”. Τα κορίτσια αποθαρρύνονται, όχι λόγω προσόντων, αλλά λόγω κοινωνικών προτύπων».
«Δεν υπάρχει κανένας λόγος να συμβαίνει αυτό· κορίτσια και αγόρια έχουν ακριβώς τις ίδιες ικανότητες στους συγκεκριμένους γνωστικούς τομείς», επισημαίνει από την πλευρά του ο κ. Σκορδούλης.
Η διάρκεια του προγράμματος, που ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2024, είναι διετής, ενώ τα μαθήματα γίνονται μία φορά την εβδομάδα. «Οι μαθητές/ριες, την πρώτη μέρα που επισκέφθηκαν τον χώρο, το Μαράσλειο Διδασκαλείο, ένα ιστορικό νεοκλασικό κτίριο στο οποίο έδρασαν μεγάλοι Παιδαγωγοί του 20ού αιώνα, αισθάνθηκαν δέος και ένιωσαν μία διασύνδεση με το Πανεπιστήμιο», λέει ο κ. Μπαμπάλης.
STEM: η γνώση μέσα από το παιχνίδι
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον δείχνουν τα παιδιά για την εκπαίδευση STEM και τη ρομποτική. «Είναι αναμενόμενο να τους αρέσει η ρομποτική. Η προσέγγιση της εκμάθησης μέσω της πράξης (learning by doing) συνδυάζει πολλές λειτουργίες: το αισθησιοκινητικό του εγκεφάλου, την αφή, την κίνηση», λέει ο κ. Σκορδούλης, που έχει αναλάβει τον σχεδιασμό και την επίβλεψη των δραστηριοτήτων του προγράμματος που αφορούν τον συγκεκριμένο τομέα. Όπως διευκρινίζει, η ρομποτική αποτελεί βασικό εργαλείο για την εφαρμογή της εκπαίδευσης STEM, αλλά δεν ταυτίζεται με αυτήν.
Ο καθηγητής εξηγεί τη σημασία της εκπαίδευσης STEM, στην οποία συγκροτείται «μια νέα διεπιστημονική προσέγγιση στη μάθηση, όπου οι επιστημονικές έννοιες παρουσιάζονται σε συνδυασμό με προβλήματα του πραγματικού κόσμου». Οι μαθητές εκπαιδεύονται να λύνουν προβλήματα του πραγματικού κόσμου, να σκέφτονται λογικά, να ερευνούν μεθοδικά, να είναι δημιουργικοί και να κατανοούν και να χρησιμοποιούν την τεχνολογία.
«Μας αφήνουν να είμαστε δημιουργικοί»
Σε ένα μάθημα, τα παιδιά κλήθηκαν να φτιάξουν τα ρομποτάκια τους ώστε να κάνουν αγώνες, συνδυάζοντας όσα είχαν μάθει τις προηγούμενες φορές. Δουλεύοντας ανά δυάδες ή τριάδες, οι μαθητές άλλαζαν τα πόδια των ρομπότ, επιλέγοντας το μήκος και το υλικό που θα επέτρεπε την καλύτερη απόδοση. Τα παιδιά ήταν πολύ ενθουσιασμένα. Όμως, μέσω του παιχνιδιού, καλλιεργούσαν μια σειρά από δεξιότητες. «Για να φτιάξεις ένα πρότζεκτ, πρέπει να συνεργαστείς. Πρέπει να μιλήσεις, να διαφωνήσεις, να σκεφτείς λογικά και να κάνεις βήμα-βήμα», λέει η δασκάλα ρομποτικής.
Ένας από τους μαθητές Γυμνασίου που μετέχει στο πρόγραμμα είναι ο Άγγελος, ο οποίος έχει διακριθεί με την ομάδα του σχολείου του σε διαγωνισμό ρομποτικής. Έχοντας πάθος για τον συγκεκριμένο τομέα, ο μαθητής εξηγεί τι τον ενθουσιάζει στο πρόγραμμα που κάνει κάθε Σάββατο στη Μαράσλειο. «Στο σχολείο κάνουμε παρόμοιες εργασίες, αλλά λειτουργούμε αποκλειστικά με οδηγίες για το πώς θα φτιάξουμε την κάθε κατασκευή. Εδώ μας επιτρέπουν να είμαστε δημιουργικοί. Το δεύτερο είναι η διαφορά στα υλικά, η ποιότητα που χρησιμοποιούμε στο πρόγραμμα είναι άριστη», λέει.
Οι ήπιες δεξιότητες στην πράξη
Το άλλο κομμάτι του προγράμματος αφορά στην καλλιέργεια 35 ήπιων δεξιοτήτων, που στηρίχτηκε στο μοντέλο «Targeting Life Skills Model» (TLSM). Η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος, Κωνσταντίνα Τσώλη, που έχει σχεδιάσει το συγκεκριμένο κομμάτι, λέει ότι «πρόκειται για ένα πρωτότυπο, πρωτοποριακό και επίκαιρο μοντέλο, με στόχο τη θετική ανάπτυξη του ατόμου, ταξινομημένες σε 4 κατηγορίες». Οι μαθητές καλλιεργούν δεξιότητες που σχετίζονται με το κεφάλι, την καρδιά, το χέρι και την υγεία, με απώτερο σκοπό την ανάπτυξη ολοκληρωμένων ατόμων.
Οι αρχικές διαπιστώσεις είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές, καθώς καταγράφεται μια θετική αλλαγή στη στάση και στη συμπεριφορά παιδιών και εφήβων. «Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαπίστωση ότι οι μαθητές/ριες φαίνεται κάποιες φορές να δυσκολεύονται στο μέρος των ήπιων δεξιοτήτων, όταν απαιτείται η επικοινωνία, η συνεργασία και η έκφραση συναισθημάτων, συγκριτικά με το μέρος του STEM και των ψηφιακών δεξιοτήτων, όπου έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση», λέει η κυρία Τσώλη. Η ίδια θεωρεί ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει εξαιτίας τόσο των lockdown που επιβλήθηκαν κατά την πανδημία, όσο και στο γεγονός ότι παιδιά τέτοιων ηλικιών έχουν μεγάλη εξοικείωση με τον ψηφιακό κόσμο.
Παιχνίδι, συνεργασία και πολιτική υπευθυνότητα
Κάποιες φορές, οι ασκήσεις είναι πρακτικές και περιλαμβάνουν μπαλόνια, αβγά, των οποίων πρέπει να διασφαλίσουν τη μεταφορά. Στο μάθημα της πολιτικής υπευθυνότητας, τα παιδιά κλήθηκαν να «μεταναστεύσουν» σε μια νέα, ακατοίκητη χώρα, που θα έφτιαχναν από την αρχή. «Ως υπεύθυνοι πολίτες, θα πρέπει να πάρουν αποφάσεις. Θα τους δώσουμε κάρτες που καλύπτουν τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους. Κι αυτοί, δουλεύοντας σε ομάδες, θα κληθούν να τα διαχωρίσουν και να διαλέξουν», λέει μία από τις δασκάλες.
Το αποτέλεσμα ήταν ενδιαφέρον. Τα παιδιά άφησαν εκτός επιλογών τις επιθυμίες τους και έβαλαν στο επίκεντρο την ανάγκη δικαιωμάτων. «Τα παιδιά έχουν την ικανότητα να διακρίνουν, να σκεφτούν, να συμμετέχουν, να αισθανθούν. Και τα κάνουν όλα αυτά, χωρίς να νιώθουν ότι είναι στο σχολείο. Είναι παιχνίδι, τους φαίνεται διασκεδαστικό», επισημαίνει η δασκάλα, που εκφράζει ικανοποίηση για τον ευφάνταστο τρόπο με τον οποίο σκέφτονται τα παιδιά. «Οι ενήλικες σκεφτόμαστε πιο μονόπλευρα. Και αυτό είναι το στοίχημα: να μη χάσουν τα παιδιά τη δημιουργικότητα που έχουν, να παραμείνει ως έχει η σκέψη και η φαντασία τους».
Μπορούν τέτοια προγράμματα να μπουν στα σχολεία;
Είναι εφικτή όμως η ένταξη προγραμμάτων STEM και ήπιων δεξιοτήτων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα; Κάτι τέτοιο «καθρεφτίζει μία στροφή στους γενικότερους στόχους της παιδείας, όπου ο ανθρωπισμός προβάλλεται ως κεντρικό στοιχείο της εκπαίδευσης», λέει ο κ. Μπαμπάλης. Ήδη, τα πρώτα βήματα έχουν γίνει, καθώς τα «Εργαστήρια Δεξιοτήτων» έχουν ενταχθεί από τον Σεπτέμβριο του 2021 στο υποχρεωτικό ωρολόγιο πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού και του Γυμνασίου. Επίσης, από τη φετινή σχολική χρονιά, τρέχει το πρόγραμμα «Δράσεις Ενεργού Πολίτη».
Ωστόσο, σημειώνει ο κ. Μπαμπάλης, «η εισαγωγή οποιασδήποτε καινοτομίας απαιτεί τουλάχιστον τρία χρόνια, ώστε να γίνει κατανοητή και εφαρμόσιμη από όλους τους συμμετέχοντες», ενώ τέτοια προγράμματα θα πρέπει να υπόκεινται σε διαρκείς βελτιώσεις σε επίπεδο στοχοθεσίας, περιεχομένου και επιτυχίας.
Ανάγκη για ένα νέο μοντέλο μάθησης
Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και ο κ. Σκορδούλης, που θέτει προϋποθέσεις για την επίτευξη του στόχου και θεωρεί ότι το Παιδαγωγικό Τμήμα είναι ο μόνος αξιόπιστος φορέας που μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για την εφαρμογή πιλοτικών προγραμμάτων διδασκαλίας.
Μία προϋπόθεση, επισημαίνει, είναι η «ενίσχυση των υποδομών των σχολικών μονάδων με παράλληλη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε αυτό». Μια δεύτερη προϋπόθεση, εξίσου σημαντική, αφορά στον τρόπο διδασκαλίας. Όπως λέει, τέτοια προγράμματα θα πρέπει να έχουν ως προσανατολισμό «τη διδασκαλία μέσω λύσης προβλημάτων και σχεδίων εργασίας (project) και όχι τη μετωπική διδασκαλία μέσω 45λεπτων διαλέξεων».
